Pro deo rechtsbijstand op de schop

Of het om een auto ongeluk, een arbeidsconflict of een nare echtscheiding gaat - iedereen kan (helaas) onverwacht in een juridisch geschil terechtkomen.

Volgens artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens heeft elke burger in zo'n geval het recht om bij de rechtbank aan te kloppen voor een uitspraak. Zo kan elke inwoner van de gemeente Heiloo met een juridisch conflict bij Rechtbank Noord-Holland terecht. Het starten van een rechtelijke procedure kost echter geld, en het inhuren van een advocaat is voor velen onbetaalbaar. Om ervoor te zorgen dat ook burgers met beperkte financiële middelen naar de rechter kunnen stappen, kennen we in Nederland een stelsel van gefinancierde rechtsbijstand. Dit houdt in dat burgers met onvoldoende financiële middelen een pro deo advocaat krijgen toegewezen. Deze advocaat wordt niet door de burger, maar door de overheid gefinancierd. Als het aan minister Sander Dekker (VVD) ligt, gaat dit echter snel veranderen.

De drempel naar de rechter wordt hoger
In zijn plannen stelt minister Dekker dat burgers te vaak naar de rechter stappen. Hierdoor kost de juridische bijstand de staat zo'n 400 miljoen euro per jaar. Dat moet veranderen, vindt minister Dekker. Hij wil dat er een onafhankelijke instantie als 'poortwachter' gaat functioneren. Deze instantie zal van geval tot geval beoordelen of gesubsidieerde rechtsbijstand nodig is. Indien mogelijk, zal worden gekozen voor niet-juridische oplossingen. Ook wil minister Dekker de pro deo advocaten beperken tot het strafrecht en het asielrecht. Door deze plannen wordt een groot deel van de geschillen uitgesloten van de gesubsidieerde rechtsbijstand. Dit betekent dat burgers zelf meer moeten gaan betalen voor rechtshulp, al dan niet middels een rechtsbijstandverzekering, of niet meer naar de rechter kunnen.

Kritiek uit alle hoeken
De plannen van minister Dekker stuiten op aanzienlijke weerstand. De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) en de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak stellen dat de voorgestelde wijzigingen het grondrecht op toegang tot de rechter ondermijnen. Door de rechtsbijstand te beperken, kunnen burgers met een lager inkomen niet meer procederen en wordt de rechter enkel toegankelijk voor burgers met een hoog inkomen. Het moge duidelijk zijn dat dit volstrekt onwenselijk is. De NOvA noemt de plannen 'onbegrijpelijk' zeker gezien "60% van de gefinancierde rechtszaken tegen de overheid zelf worden gevoerd." Dit geldt des te meer wanneer men bedenkt dat diverse onderzoeken hebben aangetoond dat het huidige stelsel van rechtsbescherming goed functioneert. Ook de Raad voor de Rechtsbijstand is kritisch. Wanneer een burger besluit naar de rechter te stappen, wordt het probleem in vier van de vijf gevallen opgelost, stelt de Raad, hetgeen illustreert hoe belangrijk de rechtsbijstand is. Advocaten zijn ook razend over de plannen. In januari legden ze uit protest voor een half uur hun werk neer en blokkeerden ze in toga de ingang van de rechtbank. Op hun spandoeken prijkten teksten als "je recht halen is straks niet meer te betalen." Een duidelijk signaal naar de politiek, maar de toekomst zal uitwijzen of dit voldoende is.